afb.3

Johannes heeft het epitheton "de Voorloper" te danken aan het feit, dat hij de laatste profeet was, die de weg voor Christus heeft voorbereid.
De vroegste Christenen hebben Johannes reeds beschouwd als de Voorloper van Christus en hem gezien als de weergekeerde Elias, van wie men geloofde, dat hij zou optreden als de wegbereider van de Messias.

Het is waarschijnlijk op grond hiervan, dat de vier evangeliën alle aanvangen met de beschrijving van de werken van Johannes.
We mogen niet vergeten dat geen van de Evangelisten de in hun evangeliën beschreven 'voorgeschiedenis' van Johannes de Doper zelf hebben meegemaakt. Wellicht is daarom het Evangelie van zijn naamgenoot Johannes het meest juiste verslag, omdat hij de gebeurtenissen niet beschrijft als 'waar-genomen', maar vermeldt: " En Johannes getuigde… (Joh. 1.32 )

Bij het verder uitwerken van de oorspronkelijke tekst van deze typebeschrijving werd ik gegrepen door de prachtige tekst in het "Groene Boekje" van de maand Augustus, uit de serie "Heiligenjaar - Heiligenlevens voor elke dag", samengesteld door de Archimandriet Adriaan en de zusters van het "Orthodox klooster van de Heilige Joannes de Doper" in Den Haag. Hoewel het begrijpelijk orthodox-christelijke gekleurd zijn van deze "Kloostertekst" de objectiviteit mist die in een iconografische typebeschrijving passend is, neem ik - met dankbaarheid en eerbied - die tekst hier graag als intermezzo over. Den Haag, maart 2007, Robert J. Roozemond   Over Joannes de Doper zijn ons veel bijzonderheden bekend uit de Evangeliën. Over geen ander, buiten Christus zelf, weten we zoveel. Hoe hij voor hij geboren werd, door een engel werd aangekondigd aan zijn vader, de priester Zacharia, wiens huwelijk met de eveneens inmiddels hoogbejaarde Elisabeth kinderloos gebleven was. En toen Zacharia om die reden opheldering vroeg, openbaarde de Engel zich in al zijn hoogheid als 'Gabriël die voor Gods aangezicht staat' zodat Zacharia met stomheid geslagen was. Daarna wordt de Moeder Gods gewaarschuwd om haar oude nicht bij te staan in de laatste maanden van haar zwangerschap, toen die niet meer buiten haar huis wilde gaan om opzien te vermijden. Bij deze verbazingwekkende mededeling haastte Maria zich naar het bergdorpje waar Elisabeth woonde, en het nog niet geboren kind toonde reeds zijn profetische gaven door op te springen in de schoot van zijn moeder toen deze de groet van Maria hoorde. En zij zong toen de jubelzang van de vrouwen uit het Oude Verbond, voor het eerst aangeheven door Anna, de moeder van Samuël en met enkele wijzigingen aangepast aan de nieuwe gelegenheid. Kort voor de geboorte van Johannes ging Maria heen, omdat haar eigen zwangerschap zichtbaar begon te worden. Uitvoerig verhaalt de Evangelist Lukas de geboorte, met de gevolgen voor de vader en de wijze waarop hij de naam Joannes kreeg. Ook Zacharia werd nu vervuld van de Heilige Geest: hij kreeg zijn stem terug en betuigde eveneens met een machtig lied zijn dank tegenover God, het Benedictus, dat aan het eind van de ochtenddienst gezongen wordt in de Kerk van Oost en West. En na al deze bijzonderheden breekt het relaas af en staat er slechts dit ene zinnetje: 'Het kind groeide op en werd gesterkt in de geest; en hij vertoefde in de woestijn tot op de dag van zijn optreden voor Israël". Dit verblijf in de woestijn wordt tegenwoordig vaak in verband gebracht met de Essenen, een Joodse sekte waarvan de leden een min of meer monastiek leven leidden aan de oever van de Dode Zee. Maar in het Evangelie is hiervoor geen aanwijzing te vinden. Er staat dat hij een kleed droeg van kameelhaar met een lederen gordel, en dat hij leefde van sprinkhanen en wilde honing. Dit doet meer denken aan een kluizenaarsleven dan aan een leven in een gemeenschap die, voor zover wij weten, van landbouw leefde en streng vegetarisch was. Toen Johannes na een goddelijke oproep uit de woestijn naar Judea kwam, trok hij enorm de aandacht. Eindelijk was er weer een echte Profeet, in woord en daad. Hij riep op tot bekering, zonder overdreven eisen te stellen. En zij die aan de oproep gehoor gaven en een nieuw leven wilden beginnen, werden door hem gedoopt in de Jordaan. De verwachtingen stegen hoog: 'Zou hij niet de Messias zijn?' Maar dit werd door Joannes ronduit tegengesproken. Hij was de Christus niet en ook niet Elia en evenmin de Profeet. Hij noemde zichzelf: 'De stem van een die roept in de woestijn: Maak recht de weg des Heren, zoals de profeet Jesaja gesproken had. Maar de Christus', zegt hij 'ís nabij. Hij staat reeds midden onder u, om u te dopen met Heilige Geest en met vuur'. En dan kwam het hoogtepunt van zijn leven, het ene moment waarop alles gericht was geweest: dat hij de hand moest uitstrekken en leggen op het hoofd van Hem van Wie hij wist dat Die hem zozeer te boven ging, en dat hij de Zondeloze mocht onderdompelen in het water in de boetedoop die voor zondaars bestemd was. En daarbij was hij getuige van de grote Godsopenbaring van Jezus: de stem van de Vader die tot Hem sprak, en de Geest van God Die op Hem neerdaalde om daar te blijven. Na deze climax kwam de daling, het volk trekt naar de nieuwe Profeet, en terecht, zoals Joannes opmerkt: ”Hij moet groter, ik moet kleiner worden”. Steeds kleiner, zelfs in de letterlijke zin die met zijn dood wordt herdacht. Want nu onderging hij volledig zijn profetenlot. Tot in de hemel verheven, in gloeiende extase, in door God gedreven handelen. En dan als het ware achteloos terzijde geschoven als een verbruikt instrument. Nog eens vlamt het profetisch bewustzijn op, en hij slingert de koning een verwijt in het gezicht: ‘ Ge moogt de vrouw van uw broeder niet hebben!’ Maar dit betekent ook het einde: hij wordt in de onderaardse kerkers van het zwaarbewaakte slot van Herodes geworpen. Joannes voelt zich in de steek gelaten en verraden. Zijn leven had als een strak gespannen boog gestaan over het Joodse land, heel het volk had hij in beweging gebracht, er had een omkeer op grote schaal plaats gevonden. Hij had de Messias ontdekt en aangewezen, het Godsrijk zou zich met hemels geweld een weg banen. En daar ligt hij nu, als prooi van de wraakzucht van een klein oosters tirannetje, die zijn positie opoffert aan overspelig plezier. Is dat nu de zin van zijn leven? Was het werkelijk Gods weg die hij gegaan had? Moest dat dan zo eindigen? Was niet alles slechts een product van zijn eigen, verhitte verbeelding? En wat was er dan waar van de Messias? Vragen, eindeloze vragen. En wanneer enkele van zijn leerlingen tot hem weten door te dringen, stuurt hij hen naar Jesus met de noodkreet: “Zijt Gij het die komen moet, of moeten wij een ander verwachten?” Daarop komt het antwoord van de Heer, Hij noemt eenvoudig de feiten op uit de profetie van Jesaja: “Blinden zien, lammen gaan, melaatsen worden rein, doven horen, doden worden opgewekt, armen ontvangen het Evangelie”. En als persoonlijke boodschap voegt Hij eraan toe: “Zalig wie aan Mij geen aanstoot neemt.” Heeft Joannes die warmte uit Christus’ woorden ervaren, heeft hij zich begrepen gevoeld? Of moest hij in zijn twijfel blijven tot aan dat bittere einde van uiterste bespotting: zijn afgehouwen hoofd dat als een feestschotel wordt opgediend bij het dronkemansgelag van Herodes’ verjaardagsfeest? We weten het niet. Pas nadat de boden waren teruggegaan begon Jesus tot de menigte over Joannes te spreken met die wonderlijke woorden over het wuivend riet in de woestijn en de weelderige kleding, maar die culmineren in het geweldigste getuigenis dat ooit over een mens is afgelegd: “Voorwaar, Ik zeg u, onder hen die uit vrouwen geboren zijn is er niemand opgestaan groter dan Joannes de Doper”. Maar tegelijk daaraan verbonden die beperking: “de kleinste in het Koninkrijk Gods is groter dan hij”. In deze ene volzin ligt heel het levensmysterie van Joannes besloten: de grootste en tegelijk de kleinste, de geweldigste opvaart en de diepste neergang, de alles meeslepende overtuiging. Nergens wordt zo duidelijk zichtbaar: het is niet de mens die doet, het is God Die werkt en de mens gebruikt. En dit ‘instrument-zijn’ is tegelijk de adel en het noodlot van zo’n mens. Wanneer wij dit zien, bevangt ons tegelijk angst en dankbaarheid om de grootheid en de mogelijkheden en de volkomen ondergeschiktheid die God in de mens heeft neergelegd. De invloed van de prediking en de persoonlijkheid van Joannes deed zich voelen in een grote kring en gedurende vele jaren. Ver buiten het gebied van Israël ontmoetten de Apostelen later op hun missiereizen nog groeperingen van mensen die door hem bekeerd waren, en wier verder leven getekend was door deze ontmoeting. Zij vormen de eerste stoottroepen van de volgelingen van Christus, zij ontvangen de Heilige Geest en staan in vuur en vlam. Joannes heeft gezaaid, Christus heeft begoten met Zijn bloed, en Apostelen halen de oogst binnen. En telkens wanneer wij het Evangelie lezen, worden wij getroffen door die oproep van Joannes. Ook voor ons is het de Voorloper, en zijn nederlaag is onze overwinning naar Christus toe. Tot zover het "verhaal" van Johannes Voorloper en Doper zoals het wordt verteld in het Orthodox Klooster van de Hl Joannes de Doper in Den Haag. Waarmee wij verder kunnen gaan met de typebeschrijving zoals die voor de Stichting ODIGIA is samengesteld.

afb.4

Lucas begint zijn evangelie met een uitvoerig verhaal over de geboorte van de profeet.
De ouders van Johannes - Elizabeth, de nicht van de Moeder Gods, en de priester Zacharias - waren beiden rechtvaardig voor God en leefden onberispelijk naar alle geboden des Heren.
Maar Elizabeth was onvruchtbaar en zij en haar echtgenoot waren beiden reeds op hoge leeftijd toen de engel Gabriël, net als een half jaar later bij de Moeder Gods, bij Zacharias kwam om de geboorte van een zoon te verkondigen. Zacharias werd daarbij (door de engel) tijdelijk met stomheid geslagen.

Zes maanden voor de geboorte van Jezus werd Johannes geboren in een bergdorp in Judea. Al op vroege leeftijd werd hij asceet en trok hij zich in de woestijn terug. "Johannes ging gekleed in kameelhaar, en had een lederen gordel om zijn middel, en hij leefde van sprinkhanen en wilde honing" (Marcus 1,6).
Een (vermoedelijke) toetreding tot de sekte der Essenen en daarmee het afstand doen van zijn rechten die voortvloeiden uit zijn hoge geboorte als zoon uit een priestergeslacht, zijn niet in de Bijbel ge­noemd. Zijn levenswijze toont echter een duidelijke navol­ging van de profeet Elias - daarom werd hij dan ook beschouwd als de lang verwachte, wedergekomen Messias.

In het jaar 27 of 28 begon Johannes met zijn prediking, aan de benedenloop van de Jordaan. "Heel Judea, en alle inwoners van Jeruzalem liepen naar hem uit. Zij lieten zich door hem dopen in de rivier de Jordaan, en beleden hun zonden." (Marcus 1,5).
Tijdens zijn predikingen verkondigde hij de nabijheid van het Koninkrijk Gods en de komst van het Laatste Oordeel. Ook oefen­de hij kritiek uit op de vanzelfsprekende houding, waarmee velen in Israël zich zeker waanden van hun redding en hekelde hij vele misstanden.
De doop werd door hem gezien als de reiniging van het volk Gods, zoals die was voorspeld door de profeten (o.a. Jeremia 33.8; Ezechiël 36.25 e.v.). De doop vond zijn basis in de joodse rituele was­singen, maar kreeg door Johannes een diepere zedelijke en geestelijke betekenis.

Bij alle verering die hij genoot en bij alle vragen over zijn zending en profetieën, wierp hij echter steeds tegen: "Ik ben de Messias niet. Ik ben Elias niet. Ik ben de Profeet niet. Ik ben een stem die roept in de woestijn: Maak recht de weg van de Heer, zoals de profeet Jesaja heeft gezegd." (Johannes 1,20-23).